Temat zerwanych więzi rodzinnych od dawna wzbudzał wiele kontrowersji. Sądy wydawały w tego typu sprawach sprzeczne ze sobą orzeczenia. W dniu 19 września 2021 r. wszedł w życie przepis, który rozwiał większość wątpliwości prawników dotyczących tego zagadnienia. Poniżej omawiam zadośćuczynienie za zerwane więzi oraz warunki, jakie muszą być spełnione aby sąd zrekompensował doznaną z tego tytułu krzywdę
Dzisiejszy wpis nie należy do najprzyjemniejszych. Dotyczy bowiem tragicznych w skutkach wypadków oraz związanych z tym roszczeń. Najtragiczniejszym z możliwych skutków jest przeważnie śmierć osoby bliskiej. Drugim w kolejności, najgorszym możliwym scenariuszem jest bardzo poważny uszczerbek w postaci np. śpiączki, choroby umysłowej itp. Zdarzają się też sytuacje, kiedy osoba pokrzywdzona na skutek wypadku nie umiera, lecz doznaje bardzo poważnego uszczerbku na zdrowiu np. znajduje się po wypadku w stanie wegetatywnym.
Czy więź rodzinna jest wartością chronioną prawnie?
W socjologii więź rodzinną definiuje się często jako cały kompleks sił przyciągających jej członków nawzajem do siebie i wiążących ich ze sobą, a siły te wynikają ze związku małżeńskiego, świadomości związków genetycznych, przeżyć emocjonalnych, stosunków zależności, współdziałania, z czynników prawnych, religijnych i obyczajowych, a także z podobnych postaw członków rodziny wobec wydarzeń społecznych, kulturowych i gospodarczych.
Wypadek może doprowadzić do zerwania tej więzi. W przypadku, gdy dojdzie do śmierci poszkodowanego, przepisy Kodeksu cywilnego jednoznacznie wskazują, że najbliższym członkom rodziny należy się z tego tytułu stosowne zadośćuczynienie.
W artykule 446 kodeksu cywilnego znajdziemy dwa paragrafy, które dotyczą odszkodowania i zadośćuczynienia dla osób najbliższych za śmierć osoby bliskiej:
Art. 446 § 3 k.c.
Sąd może ponadto przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne odszkodowanie, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej.
Art. 446 § 4 k.c.
Sąd może także przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.
Ostatni z w/w przepisów tj. § 4, został dodany do art. 446 KC na podstawie ustawy z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 116, poz. 731) i wszedł w życie w dniu 3 sierpnia 2008 r.
Mała, prywatna dygresja:
Swoją przygodę ze sprawami odszkodowawczymi rozpocząłem jeszcze przed wejściem tego przepisu w życie tj. przed datą 3 sierpnia 2008 r. Kiedy stawiałem pierwsze kroki na salach sądowych, pracowałem w kancelarii, która obsługiwała jeden z największych zakładów ubezpieczeniowych w Polsce. Poznawałem wtedy sprawy odszkodowawcze
od strony ubezpieczyciela ucząc się, jak zakłady ubezpieczeniowe bronią się przed wypłatą należnego odszkodowania.
Kiedy w latach 2006-2008 r. stawałem przed sądami w imieniu ubezpieczyciela,
najbliższa rodzina zmarłego nie mogła wnioskować o zasądzenie zadośćuczynienia
za śmierć osoby bliskiej. Tak jak wspomniałem, przepis art. 446 § 4 k.c. wszedł w życie dopiero w sierpniu 2008 r. Przed tą data obowiązywał jedynie art. 446 § 3 k.c., który przyznawał osobom najbliższym odszkodowanie za tzw. pogorszenie sytuacji ekonomicznej po śmierci osoby bliskiej.
Dla rodziny zmarłego było to znaczne utrudnienie, a dla prawnika nie lada wyzwanie, aby wyliczyć z matematyczną precyzją ekonomiczną stratę po śmierci osoby bliskiej. Trzeba było porównać sytuację ekonomiczną rodziny przed śmiercią członka rodziny
z sytuacją, która nastąpiła po wypadku.
Szczególnie utkwiła mi w głowie sprawa kobiety, która w wypadku straciła swojego męża. W trakcie przesłuchania sędzia wypytywał się o każdą rzecz, wymienioną jako koszt w pozwie. Kobieta nie mogła liczyć na zadośćuczynienie dlatego musiała udowadniać przed sądem, że jej sytuacja materialna znacznie się pogorszyła. Dochodzonej przed sądem kwoty nie można było wziąć z tzw. „sufitu” lecz musiała ona być precyzyjnie udowodniona, np. zaświadczeniami o zarobkach, decyzjami ZUS itp.
Zdumiewające dla mnie było również to, kiedy sędzia zadał pytanie: dlaczego tak drogo wyceniła skarpetki, zakupione mężowi do trumny…
Dzisiaj przed sądem stoję po innej stronie, broniąc poszkodowanych.
We własnej kancelarii prowadzę sprawy w imieniu poszkodowanych klientów,
a doświadczenie zebrane lata temu pozwala mi lepiej walczyć z nadużyciami Zakładów Ubezpieczeniowych. Na szczęście, od 2008 r. osoby bliskie mogą domagać się zasądzenia zadośćuczynienia a ustawodawca wówczas przesądził wprost, że strata osoby bliskiej to krzywda, której nie trzeba udowadniać z wręcz matematyczną precyzją. Dziś panuje zasada, zgodnie z którą im bliższe były relacje i im silniejsza więź łącząca nas z danym członkiem rodziny – tym większa jest krzywda po jego śmierci a co za tym idzie, również wyższe zadośćuczynienie.
Gdy śmierć jednak nie przyszła…
Zdarza się i tak, że poszkodowany wskutek obrażeń po wypadku nie jest już tą samą osobą. Utracił pamięć albo jest w stanie wegetatywnym, podtrzymywany jedynie aparaturą. Chociaż poszkodowany przeżył, nie ma mowy o dawnych relacjach. Nie można już porozumieć się z pokrzywdzonym, jest już w zasadzie inną osobą. Rodzina odczuwa wówczas stratę, być może nawet bardziej dotkliwą, niż jak w przypadku śmierci. Do tej pory prawo milczało na temat roszczeń członków rodziny w tego typu sytuacjach. Prawnicy starali się wypełnić tę lukę, stosując analogię oraz posiłkując się art. 448 k.c., który stanowi, że:
„W razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia.”
Konstrukcja polegała na tym, aby uznać, że więzi rodzinne należą do otwartego katalogu dóbr osobistych. Więź emocjonalną czy rodzinną określano jako dobro osobiste, określane mianem prawa do życia w rodzinie.
Niektóre sądy zgadzały się z ww. argumentacją a niektóre nie, stojąc na stanowisku,
że osoby bliskie nie mogą opierać swojego roszczenia na wspomnianym art. 448 k.c. (prawo do życia w rodzinie nie jest dobrem osobistym) a tym bardziej art. 446 k.c.
(przepis dotyczy tylko zadośćuczynienia za śmierć).
Biorąc pod uwagę niejednolite orzecznictwo i brak jednego, dominującego stanowiska ustawodawca zdecydował, że wprowadzi nowy przepis, usuwając w ten sposób stan niepewności. Zgodnie z nowym przepisem art. 446 2 k.c. „W razie ciężkiego i trwałego uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, skutkującego niemożnością nawiązania lub kontynuowania więzi rodzinnej, sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny poszkodowanego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.”
Zdaniem ustawodawcy w sytuacji bardzo poważnego uszczerbku członkowie rodziny cierpią tak samo mocno, jak w przypadku śmierci bliskiego z tym założeniem,
że wskutek tej pierwszej sytuacji cierpienie najbliższych członków rodziny może być dodatkowo długotrwałe. W przepisie nie określono konkretnych stawek, które sąd miałby przyznać bliskim w ramach zadośćuczynienia – analogicznie jak w innych sprawach tego typu.
Co z wypadkami, które wydarzyły się przed 19 września 2021 r.?
Co istotne, z roszczeniem o zapłatę mogą wystąpić nie tylko osoby, które ucierpiały dopiero po 19 września 2021r. , lecz także ci, których roszczenia nie zdążyły się jeszcze przedawnić.
Wprowadzenie nowego przepisu należy uznać za pozytywną i pożądaną zmianę. Przepis ten choć nie jest precyzyjny, rozwiewa dotychczasowe wątpliwości prawników na temat zadośćuczynienia i daje pokrzywdzonym konkretny oręż w walce z nieuczciwymi praktykami zakładów ubezpieczeniowych.
W razie jakichkolwiek pytań czy wątpliwości, zachęcamy do kontaktu. Postaramy się pomóc.
Adwokat Łukasz Doliński
