Nieważność umowy kredytu jest najczęściej kojarzona z kredytem powiązanym z walutą obcą, przede wszystkim z frankiem szwajcarskim. Nie oznacza to jednak, że wyłącznie tzw. kredyty frankowe zawierają postanowienia nieuczciwe. Klauzul krzywdzących konsumenta można doszukać się również w umowach kredytów złotówkowych.
Harmonogram spłaty kredytu
Często spotykanym schematem jest uprawnienie banku do aktualizacji harmonogramu i przesyłania go klientom w określonych w umowie odstępach czasu. Co istotne, banki mają uprawnienie do samodzielnego konstruowania harmonogramu, zaś klient jest zobowiązany do realizacji spłat w nim wskazanych. Większość umów nie zawiera schematu stosowanego przez bank przy ustalaniu harmonogramu spłat. Klienci otrzymują co kilka miesięcy nowy harmonogram i wtedy dowiadują się ile będą musieli zapłacić.
Informacje zawarte w harmonogramie są wynikiem obliczenia wysokości raty kapitałowej i raty odsetkowej. Rata odsetkowa przedstawia wynagrodzenie banku za udzielenie kredytu. W innych krajach Unii Europejskiej powszechne są kredyty ze stałym oprocentowaniem, co sprawia, że konsumenci nie są narażani na częste i nieprzewidywalne zmiany wysokości zadłużenia. W Polsce natomiast zdecydowaną większość stanowią kredyty z oprocentowaniem zmiennym.
Oprocentowanie zmienne kredytu
Współczynnik oprocentowania kredytu składa się z reguły z marży banku oraz zmiennego wskaźnika WIBOR. I tutaj pojawia się problem z zasadami ustalania wysokości oprocentowania i tempa oraz skali jego zmian. Stała marża banku sprawia, że niezależnie od czynników zewnętrznych bank ma zagwarantowany zysk z tytułu udzielenia kredytu. Oznacza to, że ryzyko związane np. z problemami na rynku finansowym, zapaścią gospodarczą, spadkiem realnych dochodów społeczeństwa itd. obciąża w całości kredytobiorcę. Bank jest zatem znacznie lepiej zabezpieczony niż konsument, a to oznacza, że mamy do czynienia z nierównymi warunkami umownymi.
Zmienny składnik oprocentowania kredytu (WIBOR) stanowi w pewnym sensie rekompensatę kosztów, jakie bank ponosi w związku z udzieleniem kredytu. Problem ze zmiennym oprocentowaniem kredytu polega na tym, że umowy nie precyzują możliwej skali jego zmian. Poza tym, w umowach z reguły nie ma informacji na temat tego, czy oprocentowanie wskaźnikiem WIBOR rzeczywiście w całości przeznaczane jest na pokrycie kosztów obsługi kredytu, czy też jego część stanowi po prostu kolejny składnik wynagrodzenia banku. Warto również zaznaczyć, że WIBOR nie jest stawką określaną na podstawie rzeczywistych transakcji, lecz na podstawie deklaracji banków.
W trakcie gromadzenia dokumentacji kredytowej, w okresie poprzedzającym udzielenie kredytu, konsumenci nie zawsze są szczegółowo zapoznawani z metodologią ustalania wysokości zmiennego oprocentowania. Umowy pisane są skomplikowanym językiem i nie zawierają jasnych informacji na powyższy temat. Praktyka lakonicznych pouczeń na temat ryzyka związanego ze zmiennym oprocentowaniem może rodzić wątpliwości co do prawidłowej realizacji przez banki obowiązków informacyjnych wobec klientów. Warto dodać, że pobieżne pouczenia i odbieranie od klientów oświadczeń o zapoznaniu się z ryzykiem stanowią podstawę zarzutów podnoszonych w procesach dotyczących kredytów powiązanych z walutami obcymi. Problem ten dotyczy jednak w podobnym stopniu również kredytów złotowych. Warto zatem zwracać uwagę na to co bank proponuje i w jaki sposób wyjaśnia zasady zmiany wysokości rat.
Jakie mogą być konsekwencje zakwestionowania przed sądem zasad zmiennego oprocentowania kredytu?
Można przyjąć, że jeśli sąd uzna, że postanowienie o oprocentowaniu nie wiąże konsumenta, to usunie je z umowy ale reszta jej postanowień pozostanie w mocy. To oznacza kredyt darmowy (bez oprocentowania) lub oprocentowany tylko wskaźnikiem stałej marży (w przypadku usunięcia z umowy jedynie zmiennego wskaźnika WIBOR). Należy jednak pamiętać, że umowa kredytu jest tzw. umową nazwaną. Oznacza to, że musi zawierać szereg postanowień konkretnie wskazanych w ustawie.
Wymogi w zakresie elementów umowy kredytu zawiera art. 69 ust. 1 ustawy – Prawo bankowe. Przepis ten stanowi, że przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Powyższa definicja zawiera najbardziej podstawowe elementy umowy kredytu. Jednym z nich są odsetki. Jeśli zatem usuniemy ten element, to umowa nie będzie spełniać ustawowych wymogów stawianych umowie kredytu. Może to przemawiać za jej unieważnieniem.
Zasady oprocentowania kredytu powinny być jasne i precyzyjne, ponieważ wpływają na wysokość zobowiązania kredytobiorcy. Nie jest przecież tajemnicą, że najbardziej istotna dla klienta jest łączna kwota, jaką będzie musiał zapłacić w związku z zaciągnięciem kredytu. Wysokość zadłużenia wobec banku musi być zatem określona precyzyjnie i nie może wprowadzać konsumenta w błąd.
Uwagi zawarte powyżej nie odnoszą się do wszystkich umów kredytu. Każda sprawa jest inna, więc podjęcie kroków prawnych przeciwko bankowi powinno być poprzedzone analizą umowy. Doświadczenie pokazuje, że nawet umowy opracowywane według wzorca obowiązującego w danym banku różnią się w detalach.
Zagadnienie kwestionowania ważności umów kredytów złotowych pojawiło się stosunkowo niedawno. Nie da się ukryć, że jest ono związane z drastycznym wzrostem wysokości rat, jakie muszą spłacać kredytobiorcy. Przykład kredytów frankowych pokazuje jednak, że zawirowania na rynku finansowym potrafią obnażyć słabości systemu i wadliwość rozwiązań stosowanych przez banki. Warto zatem przyjrzeć się umowie i sprawdzić czy wszystkie jej klauzule zostały skonstruowane prawidłowo.
